80 GODINA OD OSLOBOĐENJA JASENOVCA - STUDIJA SLUČAJA

Koncentracioni logori smrti u NDH

U organizaciji Muzeja žrtava genocida u Palati „Srbija“ u Beogradu je četvrtog i petog decembra upriličena Međunarodna naučna konferencija pod nazivom „80 godina od oslobođenja Jasenovca – Studija slučaja: koncentracioni logori smrti u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“.
Skup je protekao je u znaku sveobuhvatnih analiza, predstavljanja rezultata istraživanja stradanja srpskog, jevrejskog i romskog naroda tokom Drugog svetskog rata. Neposredan povod za međunarodnu konferenciju je obeležavanje 80. godina od proboja logora od strane poslednjih logoraša. Još jednom je apostrofiran značaj proučavanja genocida i kulture sećanja. Konferencija je u toku dva radna dana imala četiri sesije, a među tridesetak izlagača bili su istraživači iz Srema. Svojim izlaganjima otvorili su je predsednik Upravnog odbora Muzeja žrtava genocida, episkop pakračko-slavonski Jovan (Ćulibrk) i v. d. direktora Muzeja žrtava genocida Bojan Arbutina.
Radovan Sremac iz Šida predstavio je rad „Stradanje akademskog slikara Save Šumanovića“. Stevo Lapčević iz Muzeja Srema u Sremskoj Mitrovici priložio je rad sa temom „Progon srpske elite u Sremskoj Mitrovici 1941. godine“, dok je Mikica Ilić iz Sremske Mitrovice izlagao na temu stradanja sremskog sela Bosuta u Drugom svetskom ratu. Danilo Jadranski iz Muzeja Srema autor je rada „Od kudeljare do Jarka – stradanje civilnog stanovništva severne Mačve u operaciji „Čišćenje luka Drine i Save“ u septembru 1941. godine“.
Mikica Ilić govorio je o ratnoj sudbini sela Bosut, koje je tokom Drugog svetskog rata izgubilo polovinu stanovništva, preko pet stotina meštana, koji su stradali u Jasenovcu i Staroj Gradiški, kao i u ofanzivama Trinaeste SS „Handžar“ divizije i Prve kozačke konjičke divizije. Tačan broj poginulih Bosućana nikada nije pouzdano utvrđen. U radu mitrovačkog autora popisani su nastradali meštani Bosuta, na osnovu dostupnih istorijskih podataka i literature, muzejske i arhivske građe, zapisa iz školskog i crkvenog letopisa i svedočenja preživelih. Dokumentovani su načini likvidacije, mesta egzekucije i svirepost izvršilaca. Imenovani su zločinci odgovorni za smrt nevinih ljudi. Opisana je deportacija preko dve stotine meštana u ustaške logore smrti Jasenovac i Staru Gradišku. U radu Danila Jadranskog opisuje se stradanje stanovništva Mačve septembra 1941. godine nakon napada 342. nemačke divizije čiji su pripadnici pored hapšenja civila, sprovodili i likvidacije na licu mesta. Meštane severnomačvanskih sela nemački vojnici su hapsili i predavali ustašama u Mitrovici. Oni su ih odmah pri prelasku Save likvidirali. Oni koji su preživeli oterani su u mitrovačku kudeljaru, gde su ustaše nastavile svoj krvavi pir izražavajući čist sadizam prema nevinim mačvanskim seljacima. Radovan Sremac još jednom je razjasnio okolnosti stradanja slikara Save Šumanovića, koji je u javnom narativu postao jedan od simbola stradanja srpskog naroda u NDH. Budući da se u kontekstu njegove smrti danas navodi čitav niz neistina koje narušavaju sećanje na njegovo stvaralaštvo i stradanje, u Sremčevom radu su iznete činjenice o ovom događaju uz dodatna pojašnjenja i osvrt na posleratnu kulturu sećanja na Šumanovićevo stradanje. Stevo Lapčević je nastojao da osvetli bitan aspekt ustaške politike u Sremu, preventivnu borbu protiv formiranja nacionalnog pokreta otpora, stavljajući akcenat na progon i stradanje srpske političke, kulturne i duhovne elite u 1941. godini. Fokus istraživanja stavljen je na Sremsku Mitrovicu kada su u prvim danima NDH, tačnije u periodu između aprila i juna 1941, novoformirane ustaške vlasti počele sa masovnim hapšenjem, likvidacijama i progonom nosilaca kulturnog, političkog i crkvenog života u Sremskoj Mitrovici.
Dejan Mostarlić