ZNAMENITI MITROVČANI: BRAĆA DRAGOŠ, LJUBOMIR I SRĐAN CVETKOVIĆ

Šah kao inspiracija

Svaki osvrt na posleratnu istoriju šaha u Sremskoj Mitrovici nezamisliv je bez braće Dragoša, Ljubomira i Srđana Cvetkovića. Veština baratanja šahovskim figurama bila je u osnovi njihovih profesionalnih i naučnih karijera. Dolazeći, u godinama ranog detinjstva u prostorije Šahovskog kluba „Srem“ posmatrali su šahovska nadmudrivanja iskusnih igrača. Jedan od njih bio je i Vladimir Sokolov, tada najbolji mitrovački šahista i budući nacionalni majstor kome su radoznali klinci pored table sa 64 polja bili neobično interesantni. „Topove na linije, lovce na dijagonale“ – glasio je uprošćeni oblik njegove šahovske filozofije. Najmlađi brat, Srđan – diplomirani inženjer elektrotehnike dostigao je najviša majstorska zvanja a na šahovskoj tabli razmenjivao je poteze sa najvećim svetskim legendama ovog sporta. Braća Dragoš i Ljubomir stekli su visoka zvanja doktora matematičkih, odnosno elektrotehničkih nauka i posvetili su se pedagoškom i naučnom radu. Dr Dragoš Cvetković bio je predavač na predmetu matematika Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu a redovan je član Srpske akademije nauka i umetnosti. Kao akademik, trenutno je jedini Mitrovčanin pod krovom najprestižnijeg doma nacionalne nauke i umetnosti. U svetskim naučnim okvirima akademik Cvetković dao je važan doprinos matematičkoj teoriji grafova. Upravo rešavanje jednog od šahovskih problema bilo je povod za upoznavanje ove korisne naučne teorije. Kao rezultat kreativnog i umnog stvaralaštva Dragoša Cvetkovića nastala je jedinstvena publikacija o preferansu – znamenitoj kartaškoj igri u kojoj je pronašao i definisao odgovarajuće matematičke zakonitosti.

„Od licidera do akademika“

Braća Dragoš, Ljubomir i Srđan Cvetković potomci su po majčinoj liniji stare mitrovačke građanske porodice Krstonošić. Čuvajući mnoge zapise, predmete i fotografije, oni su ponosni rizničari istorijskih sećanja Sremske Mitrovice. U hronikama ovog grada porodica Krstonošić pominje se još u prvoj polovini XVIII veka kada je, najverovatnije iz Hercegovine abadžija i trgovac stokom Nikola Krstonošić došao u grad. Zapisi kažu da je Aleksandar Krstonošić snabdevao Karađorđeve ustanike za vreme Prvog srpskog ustanka. Kao „stari graničar“ pominje se u romanu „Hajduk Stanko“ Janka Veselinovića. Pored krojačkog zanata i trgovine porodični preci Krstonošića tokom XIX veka bili su majstori liciderskog zanata i trgovci gvožđem. Zbog toga su autobiografsku monografiju o sebi i svojoj porodici braća Dragoš i Ljubomir Cvetković nazvala „Od licidera do akademika“. Licider Aleksandar Krstonošić bio je jedan od pretplatnika Letopisa Matice srpske 1834. godine, što uz mnogobrojna Matičina priznanja svedoči o njihovoj aktivnoj ulozi u srpskom nacionalnom i kulturnom pokretu u Habzburškoj monarhiji. Aleksandrovi sinovi Sava i Spasoje unapredili su trgovinu gvožđem kroz svoju firmu „S. A. Krstonošić“, pa je ova ugledna i ekonomski ojačala srpska građanska porodica krajem XIX i početkom XX veka imala svoje predstavnike i u mitrovačkom Gradskom poglavarstvu. Aleksandar je imao ćerku Mariju i sinove Savu, Spasoja i Gavrila. Posle smrti Save Krstonošića posao je preuzela njegova ćerka Jelka koja je gvožđarsku radnju, uz podršku majke Jelene vodila do njene nacionalizacije 1948. godine. Jelka je na filozofskom fakultetu u Beogradu diplomirala 1933. godine i stekla zvanje profesora istorije i geografije. Za Mladena Cvetkovića, diplomiranog teologa, sveštenika a kasnije i pravnika, Jelka se udala 1937. godine. Posle ratnog izbeglištva i službe u Mačvi porodica Cvetković vratila se u Sremsku Mitrovicu gde su pored sinova Dragoša i Ljubomira ubrzo dobili i treće dete – Srđana.

Živeći u posleratno vreme, klinci u tadašnjoj Sremskoj Mitrovici nisu imali mnogo izbora kada su u pitanju vanškolske aktivnosti. Najstariji brat Dragoš prvi je savladao šahovsku veštinu. Pored muzike i sviranja klavira i Ljubomir je zavoleo crno-bele figure. Šahovski klub „Srem“ osnovan je davne 1947. godine. Okupljao je i stvorio mnoge uspešne takmičare velemajstore, internacionalne i FIDA majstore. Braći Cvetković još je u sećanju turnir u mitrovačkom Hotelu „Jedinstvo“ na mestu današnje Gradske kuće, na kome je pored mnogo dobrih igrača 1953. godine učestvovao i prvi jugoslovenski i srpski velemajstor Bora Kostić.

Upisivanjem na fakultet gde će postati najbolji student svoje generacije, Dragoš Cvetković se okreće naučnom radu na matematičkoj katedri. Prethodno je stekao zvanje šahiste prve kategorije i 1958. godine postao je omladinski prvak Vojvodine. Proučavajući šahovsku literaturu Dragoš se susreo sa problemom broja putanja koje može da izvede šahovska figura kralja. Rešenje ovog problema pronašao je u matematičkim grafovima, odnosno zamišljenim figurama sastavljenim od odgovarajućih tačaka i linija, odnosno grana, koji se posmatraju kroz odgovarajuće zakonitosti. Pionirski potezi profesora Cvetkovića našli su primenu u hemiji i drugim disciplinama i oblastima ljudskog stvaralaštva. Doktorsku disertaciju na ovu temu odbranio je 1971. godine. Proučavajući tajne preferansa u jedinstvenoj publikaciji „Zanimljiva matematika – Preferans“ izdatoj 1975. godine Dragoš Cvetković prepoznaje preferans kao nešto više od hazarderske igre – misaonu problemsku igru u kojoj su strategija, kombinatorika i matematika veoma bitni. Raditi na publikaciji o jednoj kartaškoj igri u vreme socijalističkog pogleda na svet moglo je biti itekako „škakljivo“, ali samo za one koji nisu istinski ulazili u ovu priču.

Vezani za Mitrovicu

Akademik Dragoš Cvetković nikad nije krio svoju vezanost za Sremsku Mitrovicu, grad svog detinjstva i mladosti. Gradskoj biblioteci poklanjao je knjige i učestvovao je na mnogim promocijama i proslavama godišnjica „Mitrovačke gimnazije“ u čijim je klupama sedeo kao đak. Nedavno je akademik Cvetković Istorijskom arhivu „Srem“ ustupio radne primerke svojih knjiga u kojima je unosio vlastite beleške, primedbe i korekcije. Na predatim kompakt diskovima nalaze se vredne naučne knjige, članci, slajdovi sa predavanja i fotografije koje će kao lični arhivski fond i kulturno biti sačuvane za sadašnje i buduće generacije i potencijalne istraživače iz matematičke naučne oblasti. Kao član SANU predložio je izradu i pomoć u finansiranju projekta digitalizacije vredne arhivske građe.

Najstariji brat Dragoš šahovski je učitelj pet godina mlađeg brata Srđana koji je od najmlađih dana bio član mitrovačkog „Srema“. Srđanova sećanja na te šezdesete godine veoma su živa. Prostorije kluba bile su najpre na mitrovačkom Žitnom trgu a potom i na spram bioskopa, da bi izgradnjom današnje zgrade Pošte šahovski klub bio vraćen na Žitni trg u blizini nekadašnje kafane „Zlatni jelen“.

Srđan je prepoznat kao izuzetan talenat a već 1961. godine osvojio je prvu šahovsku kategoriju. Ređali su se uspesi na turnirima a odlazak na studije 1964. godine vezan je za članstvo u „Crvenoj zvezdi“ u kojoj je ostao 17 godina. Kao reprezentativac Jugoslavije i član renomiranog kluba upoznao je najznačajnija šahovska imena svog vremena poput Korčnoja, Gelera, Tamjanova i Borisa Spaskog sa kojim je odigrao meč. Na jednom turniru u Moskvi naspram njega je u jednom momentu stao, kako je sam rekao „suvonjavi omladinac“, sa kojim je odigrao 15 ili 16 brzopoteznih partija. Bio je to Anatolij Karpov, budući svetski šahovski prvak. Rezultat je bio nerešen. Srđan Cvetković bio je tokom šezdesetih godina jedan od deset najboljih jugoslovenskih šahista i među prvih sto u svetu. Profesionalnu karijeru posvetio je uredničkom poslu u renomiranom stručnom časopisu „Šahovskom informatoru“.

Dejan Mostarlić