MALO IZOŠTRENO

Šta smo to uradili sa Vojvodinom

U ovoj, pedesetoj, godini od donošenja Ustava SAP Vojvodine 1974. koji je pokrajini dao sve ključne atribute države osim vojske koju, uostalom, ni Srbija nije imala, pročitali smo više lamentirajućih sećanja na dvadesetak zvezdanih godina autonomije. U jednom je autorka otkrila da je tek sada, kada autonomije nema, shvatila težinu kletve „dabogda imao, pa nemao“. U poslednjem od takvih osvrta, objavljenom u našem najstarijem latiničnom nedeljniku, autor je podlegao, umesto kritičkoj nostalgiji kao najmanjem zajedničkom imenitelju memorativnog novinarstva u autonomaškim glasilima, fatalističkoj rekapitulaciji stanja autonomije: „Pokrajina je prestala da postoji kao politički entitet, u to nema nikakve sumnje. Njene institucije rade samo onoliko koliko služe za finansiranje SNS-ovskih potreba, a gradovi su pretvoreni u beživotne kasabe. Novi Sad je nabubreo, ali ne od aktivizma, kulture i života nego od prostakluka, pohlepe, divlje gradnje i urbanističkog kriminala. Autonomaške političke stranke ne postoje, mrtve su i nevladine organizacije.“
Ako zanemarimo detinjastu ozlojeđenost i još detinjastiju kulturnu nadmoć ove rekapitulacije, ako zanemarimo proizvoljno prepoznavanje krivaca za stanje autonomije, ne možemo poreći da je ono u osnovi tačno sagledano, da je sjaj vojvođanskog političkog entiteta izbledeo. Zbilja, šta smo to uradili sa Vojvodinom, pa su njen grb i njena zastava pali u drugi plan, na nivo simbola koji sve manje simbolišu, sve manje imaju posla, sve manje emocija mogu da probude? Šta smo to uradili sa Vojvodinom ako njenu divnu ravnicu svakoga dana ne opevavamo patetično kao što se u socrealističkom pesništvu opevava jedina otadžbina?
Srbi u Austrougarskoj izborili su se za autonomiju da bi sačuvali nacionalni identitet, koji bi u unitarnoj katoličkoj državi teško opstao bez sopstvenih prosvetnih, kulturnih i verskih institucija. Tačnije, monarhija je 1849. dopustila autonomiju ne iz ljubavi prema srpskom identitetu već da bi se poprečnim udovoljenjem srpskim težnjama potkresao ugarski separatizam, pobunom iskazan 1848. Ali, bez obzira na to koliko je sadržaja autonomije bilo dopušteno, svi njeni idejni i životvorni vektori vukli su Vojvodinu ka Srbiji, i njihove krajnje tačke bile su u državnom jedinstvu sa Srbijom. To se potvrdilo najpre 24. novembra 1918. na velikom zboru sremskih Srba i Hrvata u Rumi, kada je odlučeno da se Srem direktno pripoji Srbiji ako Hrvatska neće u Jugoslaviju, a zatim dan kasnije na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje u Novom Sadu, kada je doneta odluka o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji.
Što se tako prisajedinjene Vojvodine tiče, sve je bilo u redu dok partijske vlasti Brozove Jugoslavije nisu upalile idejne vektore autonomije za suprotni smer od prirodnog, koji je i porodio autonomiju. Ustavom Vojvodine 1974. Savez komunista Vojvodine, uz nezainteresovanost simbolično nadređenog mu Saveza komunista Srbije, uspostavlja redefiniciju autonomije Vojvodine, i idejne vektore koji su je porodili okreće u suprotnom smeru! Od tada prestaju da važe nacionalni interesi Srba u pokrajini, i za prioritet se uzima stvaranje tzv. vojvođanske nacije na srpskom resursu, u kojoj će se manjinske nacionalnosti osećati kao cveće, a srpska kao korov u rajskoj vojvođanskoj bašti.
Ustavom Srbije iz 1990. Vojvodina je vraćena u status autonomne pokrajine, koji je kako-tako ostvarivao svoju svrsishonost do istorijskog „otkrića“ vojvođanskih Mađara da teritorijalna autonomija i državotvornost pokrajine nemaju bitan uticaj na ostvarivanje njihovih životnih interesa, i definitivno odbiše da popunjavaju autonomašku agendu posebnosti Vojvodine u odnosu na ostatak države. Našli su da presudan uticaj na kvalitet njihovog života i čuvanje nacionalnog identiteta imaju centralni zakoni države Srbije i međunacionalna tolerancija u državi kao celini, i da autonomaška ideja o „posebnosti“, koja od političkih razlika gradi identitetske, gura mađarsku nacionalnost u konflikt sa srpskom.
Svrha autonomije je, slažemo se, da ona služi svojim građanima. Autori tekstova o gorkoj sudbini autonomije povodom 50 godina od Ustava iz 1974. međutim, to vide drukčije: građani treba da služe autonomiji, tom divnom izumu teorije vlasti, tom čudesnom i uvek gladnom pojmu koji traži da mu se služi i da vude voljen. Oni na autonomiju gledaju kao na svetu kravu, zaboravljajući da je krava sveta zbog svoje svete službe, zbog svoje hraniteljske simbolike.
Okultna autonomija, kojoj nisu potrebni smisao i funkcija, to je ono što su autori ovih tekstova uzeli za cilj. Mi služimo autonomiji, a svi vi koji niste u ovoj svetoj službi, i koji Ustav iz 1974. ne doživljavate kao evenđelje, sami ste ukazali na svoja kulturološka i rasna ograničenja.
Ruku na srce, ni glavne političke opcije u Srbiji ne traže da primena autonomije bude smislena i da se njen kult izloži proveri. Naime, ako je svrha autonomije da zbog posebnosti određenog kolektiviteta uređuje u njemu pravila ostvarivanja interesa građana, onda je ta svrha u Vojvodini uveliko dezavuisana državnim zakonima koji, verovatno potpunije nego igde u Evropi, obezbeđuju prava nacionalnih manjina.
Dragorad Dragičević