MALO IZOŠTRENO

Umetnička sloboda u službi propagande

Valjda zato što se primiče bošnjačka komemoracija u Srebrenici, rediteljka filma „Quo vadis, Aida” Jasmila Žbanić, podržana u delu srpskog glumišta i političke scene, opet je prozvala RTS zbog zanemarivanja njenog dela u svom filmskom programu. Našla je da se RTS plaši Vučića, pa Srbija njen film neće videti dok to ovaj ne dopusti. Njena tvrdnja je horski podržana u pomenutom delu srpske javnosti. Bezmalo, pored priznanja Kosova i sankcija Rusiji, emitovanje ovog filma je treći uslov za opstanak Srbije na evropskom putu.

Uprava RTS suvo je odbacila tvrdnju o bočnom mešanju vlasti u programsku politiku srpskog javnog servisa i nastavila da ignoriše bošnjački film. Tim povodom filmski kritičar Dimitrije Vojinov primetio je da bošnjačka rediteljka  svakim novim  nastupom postiže da prikazivanje tog filma na RTS-u  bude sve dalje jer mu je teško da zamisli ljude koji drže do sebe i pristaju na ovakav pritisak.  Sam film je tu žrtvovan, kaže Vojinov, i pretvoren je  u merilo srpskog suočavanja sa zločinom u Srebrenici, dajući za pravo onima koji ga nisu ni gledali ali bi njegovo emitovanje smatrali izdajom.

Mi, koji smo film gledali na Jutjubu, bez sumnje smo uskraćeni za televizijski, a pogotovu bioskopski, format slike, ali nam ništa nije moglo promaći  u pogledu njegove poruke koja i dovodi u pitanje smisao emitovanja filma na javnom servisu Srbije.

Ako bi, naime, smisao prikazivanja ovog bošnjačkog filma na RTS-u bio u upućivanju građana Srbije u umetničke vrednosti regionalnog filma ono bi se teško moglo nazvati potrebnim poduhvatom.

Oni koji raspolažu „alatima” za prepoznavanje umetničkog u deklarisanom „umetničkom delu” znaju da umetničko ne dolazi iz srca nego iz svesti. Ne one svesti koja opslužuje potrebe politike, već one svesti koja ispira zlatonosni pesak individualnog  izdvajajući zlatna zrnca univerzalnog. Ovaj postupak nije protiv poruke umetničkog dela već, naprotiv, čini umetnika kvalifikovanim da umetničku poruku isporučuje gledaocu ili čitaocu kao nehotični višak od „priče”.

Umetnik mora biti nesvestan da šalje poruku, da nešto čini mimo svoje namere. Nehotični dar gledaocu ili čitaocu mora biti i priznati cilj umetnika, a za ovaj cilj ne može da ga kvalifikuje srce ubrzanog pulsa zbog odsustva stvarnosne distance od građanskog rata u BiH.

Ako je umetnost samo umetnička sloboda, a ništa drugo, onda i je ovo delo umetničko. U filmu nijedan Bošnjak nije naoružan i u uniformi, Bošnjaci su isključivo miroljubivi, uplašeni civili. Nasuprot njima, Srbi su sirove i raspojasane vojničine. General Ratko Mladić prilikom izlaska iz džipa češe testise, a dok vodi pregovore čuje se, u zvučnoj pozadini, skičanje krmeta koje najavljuje gozbu i koje iritira bošnjačku veru. Ispred hale u kojoj upravo streljaju Bošnjake srpska deca igraju fudbal, a malo dalje, na terasi, neke Srpkinje piju kafu.

Ako bi svrha prikazivanja filma na RTS bila u političkom osvešćivanju Srba, ova „umetnička sloboda” je i u tom smislu nepremostiva prepreka.  Prema ovoj umetničkoj slobodi, bošnjačko stanovništvo  tokom građanskog rata sastojalo se isključivo od dece, sa velikim učešćem uplakanih beba, od staraca, baba i starijih žena, ponekog golobradog momčića. Prema ovom filmu, u to vreme u BiH nisu živeli muškarci starosnog doba od 20 do 50 godina. Svi su nevina prirodna bića, nema vojno sposobnih muškaraca pa samim time ni naoružanih Bošnjaka, svi su nezaštićeni i nemoćni kao biljke.

Ovakva slika bošnjačkog naroda u vreme građanskog rata, slika bez uniformi i oružja, bez mudžahedina u bošnjačkim jedinicama, bez poklika „Alahu akbar”… bila je moguća samo ako priča o srebreničkom paklu počne sa odgovarajućeg mesta. Strašnom srebreničkom zločinu nad bošnjačkim vojnicima prethodio je jednako strašan zločin nad srpskim stanovništvom bratunačkog kraja. „Umetnička sloboda” omogućila je Jasmili Žbanić da radnju počne od trenutka kada su bošnjačke jedinice bile već pobegle u šumu pred srpskim jedinicama, i da motivaciju srpskog zločina usmeri u maglu borbe između dobra i zla, u kojoj zla nikako nema na strani Bošnjaka.

Sama rediteljka, uostalom, i ne govori o umetničkoj slobodi svog filma. To što je porodila njena umetnička sloboda prikazuje kao dokaz da je Republika Srpska genocidna, nagrada Srbima za zločin u Srebrenici. Priču o univerzalnom dometu njene umetničke slobode prepustila je kolegama iz srpskog glumišta i dela političke scene.